MOTOR
Yakýttan elde ettiði ýsý enerjisini mekanik enerjiye çeviren makinalara motor denir.
Yakýtlarýna göre motorlar, Dizel-Benzin-LPG li olmak üzere ayrýlýrlar. Benzinli motorun yakýtý benzin; Dizel motorun yakýtý Mazot (motorin); LPG'li motorun yakýtý ise LPG gazýdýr.
Silindir diziliþ þekillerine göre motorlar sýra tipi, v tipi, yýldýz tipi, boksör tipi þeklindedir.
Soðutma sistemine göre motorlar, su soðutmalý ve hava soðutmalý diye ikiye ayrýlýr.
Yanma sistemine göre motorlar, içten yanmalý ve dýþtan yanmalý diye ikiye ayrýlýr. Araçlardaki motorlar içten yanmalý motorlardýr. Ýçten yanmalý motorlar ise, mazot, benzin ya da motorin yakarlar.
Motorlar, çalýþma zamanlarýna göre, iki zamanlý ve dört zamanlý motorlar diye ikiye ayrýlýr.
Benzinli motorlarda ateþleme, sýkýþtýrýlmýþ benzin-hava karýþýmýnýn buji ile ateþlenmesi ile olur.
4 zamanlý motorlarda 4 zaman, sýrasý ile þöyledir: Emme, sýkýþtýrma, ateþleme (veya geniþleme; iþ zamaný da denir), egzost.
Enjektörlerden püskürtülerek ateþleme yapýlan motorlarda yakýt olarak motorin kullanýlýr.
Katalitik konvertör kullanýlan araçlarda yakýt olarak, kurþunsuz benzin kullanýlýr.
Bir motorun bazý parçalarý þunlardýr: marþ motoru, piston, segman, piston kolu, silindir kapaðý, supap kapaðý, eme manifoltu, egzost manifoltu, silindir gövdesi, silindir gömleði, karter, conta, külbütör, emme supapý, ekzost supapý, supap iteceði, krank mili, kam mili, volan diþlisi, eksantrik diþlisidir.
Dizel motorda ise bunlarýn dýþýnda, mazot pompasý (enjeksiyon pompasý) ve enjektör de bulunur.
Benzinli motorlarda, üsttekilerin dýþýnda karbüratör, benzin pompasý, buji, disribütör, bobin vardýr.
ATEÞLEME SÝSTEMÝ
Benzinli motorun ateþleme siteminin bazý önemli parçalarý þunlardýr:
Akü, kontak anahtarý, endüksiyon bobini, distribütör, buji ile distribütör içinde bulunan platin takýmý, alçak yüksek gerilim kablolarý kondansatör, tevzii makarasýdýr.
Bezinli motorlarda bujinin görevi ateþlemeyi saðlamaktýr. Benzinli motorlarda bulunan distribütör' ün en önemli görevleri endüksiyon bobininden gelen yüksek voltajý bujilere daðýtmanýn yaný sýra, platin ve meksefe yardýmýyla yüksek voltajýn oluþumunu saðlamak, ayrýca tevzii makarasýyla da elektrik daðýtýmýný saðlamaktýr.
Endüksiyon bobini aküden gelen voltajý 15.000 - 25.000 volta çýkarýr.
Bujilere ateþleme sýrasýna göre akým daðýtan distribütördür. Motor çalýþmazken kontak anahtarý, ateþleme durumunda açýk unutulursa platin ya da bobin yanabilir.
Aracýn belirli bir km.'sinden sonra bazý parçalarý deðiþmelidir. Bunlardan biri platin ve bujidir. Ateþleme sistemi ayarlarýndan biri buji ayarý ve diðeri ise platin ayarý ile avans ayarýdýr.
Platin meme yapmýþ ise meksefe (kondansatör) yanabilir. Platin meme yaparsa zýmparayla temizlenir.
Motorun çalýþmasý sarsýntýlý ise, sebebi buji kablolarýndan birinin çýkmýþ olmasý olabilir.
Benzinli bir motorda normal yanma olmamasýnýn sebeplerinden biri bujilerin normal ateþleme yapmamasý,
bir diðeri de platin ayarýnýn bozuk olmasý ayrýca bujilerin kurum baðlanmýþ olmasýdýr.
Bujiler ayarsýz ve aþýnmýþ ise motor çekiþten düþer.
Buji ayarlarý yanlýþ yapýlmýþ bir aracýn egzost dumaný siyahtýr.
Motorun egzostundan siyah duman çýkmasý durumunda karýþým oraný da kontrol edilmelidir.
YAKIT SÝSTEMÝ
Benzinli motorun yakýt sisteminin parçalarýndan bazýlarý þunlardýr:
yakýt deposu, yakýt pompasý, yakýt göstergesi, karbüratör, hava filtresi, emme manifoltu.
Dizel motorun yakýt sisteminin parçalarýndan bazýlarý þunlardýr: yakýt deposu, besleme pompasý, mazot filtresi, enjeksiyon pompasý, enjektör, ýsýtma kýzdýrma bujileri, yakýt göstergesi.
Hava filtresinin görevi, karbüratöre giren havayý süzmek ve ve sessiz emiþ saðlamaktýr. Hava filtresinin týkanmasýný önlemek için basýnçlý hava ile temizlemeliyiz. Öte yandan, hava filtresi týkalý olan motor zengin karýþýmla çalýþýr. Filtre yine de temzilenmeden motor hala çalýþtýrýlýrsa motor boðulur.
Karbüratör, emme manifoltu üzerindedir ve sadece benzinli motorlarda olur. Benzin-Hava karýþýmýný ayarlar. Karbüratörün karýþtýrma oraný 1/15'tir.
Jikle devresinin görevi, soðuk havalarda motorun çabuk çalýþmasýný saðlamaktýr. Jikle devresi karbüratörde bulunur. Jikle kelebeði, karbüratörün hava giriþ deliði önünde bulunur.
Yað filtresi yaðý süzer ve temizler.
Silindir içindeki yanmýþ gazlar egzost manifoldu ile dýþarý atýlýr.
Egzost susturucusu, basýnçlý olarak çýkan yanlýþ gazlarýn sesini azaltýr. Eðer aracýn egzostundan fazla ses çýkýyorsa susturucu patlak olabilir.
Supap ayarý, en önemli motor ayarlarýndan biridir. Soðuk ve sýcak ayar olarak ikiye ayrýlýr.
Bir aracý kýþ þartlarýna hazýrlarken en önemli noktalardan biri hava filtresini kýþlýk pozisyona almak ve otomatik jikle kýþlýk pozisyonuna çevirmektir.
Araçta yakýt ikmali yapýlýrken motor stop edilir.
Ayaðýmýzý gaz pedalýndan çeksek bile motorun hala çalýþmasýný saðlayan devre rölanti devresidir.
Yakýtýn içinde toz-su-pislik vs. varsa motor tekleyerek çalýþýr.
Yakýt sistemi ayarlarýndan biri rölanti ayarýdýr.
Boðulmuþ bir motoru çalýþtýrmak için gaz pedalýna sonuna kadar basýlarak marþ yapýlýr.
Motor ýsýnýca stop ediyorsa karbüratöre de bakýlmalýdýr.
Araç kulanýrken yakýt tasarrufu için
hava filtresi temizlenmeli,
Karbüratör ayarlarý yapýlmalý,
Jikle devresi açýk unutulmamalýdýr,
Rölanti yüksek olmamalýdýr,
Eskimiþ bujiler temizlenmeli,
Lastik hava basýnçlarý normal olmalýdýr,
Fren ayarlarýnýn sýký olmamasý,
Uygun viteste gidilmesi,
Debriyaj kaçýrmasý olmamalýdýr,
Saatte 90/100 km hýzýn geçilmemesi
gerekmektedir.
Aracýn fazla yakýt yaktýðýný anlamak için eksozuna bakýlýr. Eðer egzost rengi siyahsa fazla yakýt yakýyor olabilir.
YAÐLAMA SÝSTEMÝ
Yaðlama sisteminin parçalarý:
Karter-yað pompasý,
Filtre,
Gösterge,
Seviye çubuðu,
Yað kanallarýdýr.
Motorda yaðýn bazý görevleri:
Sürtünmeyi azaltmak,
Aþýnmayý önlemek,
Silindir ve segmanlar arasý boþluðu doldurup sýzdýrmazlýðý saðlamak,
Soðutmaya yardýmcý olmak,
Aþýnmadan dolayý oluþan pislikleri temizlemektir.
Karterin önemli görevlerinden bazýlarý:
Motor bloðunun altýný kapatmak ve yaða depoluk etmektir.
Araçta motor yaðý kontrol edilirken kontak anahtarý kapatýlýr ve 4-5 dakika beklenir. Yað ölçümü yapýlýrken araç düz durumda olmalýdýr. Yað seviyesi yað çubuðuyla ölçülür, ve yaðýn seviyesi yað çubuðunun iki çizgisi arasýnda olmalýdýr. Yað seviyesi normalin çok altýnda iken motor çalýþtýrýlýrsa motor ýsýnýr ve yanar.
Motor yaðý deðiþtirilirken motor sýcak olmalýdýr.
Motorlarda genellikle 20-50 W numara motor yaðý kullanýlýr. Motorun yaðý karterin altýndaki tapa açýlarak boþaltýlýr. Yeni motoryaðý ise süpap muhafaza kapaðý üzerindeki kapaktan doldurulur.
Motor yaðý ve yað filtresi belli km'lerde mutlaka deðiþtirilmelidir.
Motorda yað basýncý yoksa,
yað yok,
filtre týkalý,
yað pompasý arýzalý,
ya da yað müþiri arýzalý olabilir.
Motorun yað eksiltmesinin sebeplerinden bazýlarý:
Karter contasnýn yýrtýlmasý,
sekman ya da silindirlerin aþýnmasý,
karterin delik olmasý,
tapadan yað sýzdýrmasýdýr.
Yað yakan motorun eksoztundan mavi duman çýkar.
Marþa basýlýp motor çalýþtýrýldýðýnda yað lambasýnýn sönmesi gerekir.
Motor çalýþtýðý sürece yaðlamanýn olup olmadýðý motor yað göstergesinden takip edilebilir.
Motor çalýþýrken yað göstergesinde anormallik görülürse motor hemen durdurulur.
SOÐUTMA SÝSTEMÝ
Su ile soðutma sisteminin bazý parçalarý:
Radyatör,
Vantilatör,
Devir daim pompasý,
Termostat,
Hararet (ýsý) gösterici,
Hararet (ýsý) müþiri,
Ýlave su kabý,
Fan motorudur.
Radyatör, soðutma suyuna depoluk eder. radyatörün altýnda su boþaltma musluðu vardýr.
Termostat silindir kapaðý su çýkýþýndadýr. Motorun sýcaklýðýný çalýþma sýcaklýðýnda sabit tutar.
Devir daim pompasý vantilatör kayýþýndan hareket alýr. Radyatördeki soðuk suyu su kanallarýna yollar.
Hava soðutmalý motoru, su soðutmalý motordan ayýran bir diðer özellik hava soðutmalý motorda radyatör ve su pompasýnýn olmamasýdýr.
Vantilatör kayýþý V þeklindedir. Kayýþ gerginliði 1-1,5 cm civarýnda olmalýdýr. Vantilatör kayýþý hareketini krank mili kasnaðýndan alýr ve vantilatör kayýþý devir daim pompasý ve alternatörü (þarj dinamosunu) çalýþtýrýr. vantilatör kayýþý koparsa motor hararet yapar.
Soðutma sisteminde su azalýyorsa
silindir kapak contasý arýzalý veya radyatör delik,
radyatör kapaðý bozuk,
radyatör hortum ve kelepçeleri arýzalý veya delik,
kalorifer hortumlarý delik veya
termostat arýzalý olabilir.
Motorun hararet yapmasýnýn nedenleri:
->Radyatör peteklerinin týkanmasý,
->radyatörde suyun azalmasý,
->vantilatör kayýþýnýn gevþek veya kopuk olmasý,
->termostatýn arýzalý olmasý,
->motor yaðýnýn azalmasý,
->motor soðutma suyu kanallarýnýn týkalý olmasý,
->uygun vites ve hýzda gidilmemesi,
->otomatik fanýn arýzalý olmasýdýr
Radyatöre konacak suyun seviyesi peteklerin üzerinde olmalýdýr.
Çok sýcak motora rölantide çalýþýrken ýlýk ve kireçsiz su konur.
Motor bloðundaki su kanallarý pastan ya da kireçten týkanmýþ ise motor fazla ýsýnýr.
Radyatöre konacak suyun içilecek temizlikte ve temiz su olmasý gerekir.
Su olduðu halde motor fazla ýsýnýyorsa, termostat arýzalýdýr.
Donmayý önlemek için radyatöre antifriz ilave edilir.
Termostatý sökülmüþ motor, gereðinden soðuk çalýþýr aþýnmalar artar ve verim düþer.
Motorun çok sýcak çalýþtýrýlmasý motoru çekiþten düþürür.
Motor çok sýcakken radyatöre soðuk su konursa silindir kapaðý ve blok çatlayabilir.
Çok sýcak bir motorda radyatör kapaðý ýslak bir bezle tutulup hafifçe gevþetilir ve buhar tamamen atýlýnca radyatör kapaðý açýlýr.
Araçta ýsý (hararet) göstergesi çalýþmýyorsa ýsý müþiri arýzalý olabilir.
Motor, çalýþtýktan sonra çalýþma sýcaklýðýna gelmiyorsa kalorifer hortumlarýnda kaçak olabilir.
Motor ýsýsýnýn aniden yükselmesinin sebebi kayýþ kopmasý olabilir.
MARÞ SÝSTEMÝ
Marþ sistemi motora ilk hareketi verir.
Parçalarý:
-akü,
-kontak anahtarý,
-marþ motoru,
-volan diþlisidir.
Marþa basýldýðýnda marþ motorunun bediks diþlisi volanýn üzerindeki diþlilerle kavraþýr ve volaný döndürür.
Volan da kranký döndürerek, motora gerekli ilk hareketi verir.
Marþ durumunda marþ motoru hiç dönmüyorsa:
akü bitik,
akü kutup baþlarý gevþek,
akü kutup baþlarý oksitli,
marþ otomatiði arýzalý,
marþ motoru sargýlarý arýzalý ya da sigortasý atýk olabilir.
Motor çalýþýrken marþ yapýlýrsa volan diþlidi, marþ motoru ve marþ diþlisi zarar görür.
Marþa basýldýðýnda marþ motoru dönmez, korna da çalmaz ise sorun aküde-kutup baþlarýnda olabilir.
Akü baþka bir aküyle takviye yapýlacaksa her iki akünün (+) kutup baþlarý (+) kutup baþlarýyla, (-) kutup baþlarý ise (-) kutup baþlarýyla birleþtirilir. Her iki akünün de voltajý ayný olmalýdýr.
Dijital göstergeli araçlarda akü takviyesi yapýlmaz.
Marþa basma süresi 10-15 saniyedir. Fazla basýlýrsa akü biter.
Marþ yapýldýðýnda týk diye bir ses gelip, marþ motoru çalýþmýyorsa akü kutup baþlarý gevþek olabilir.
Vantilatör kayýþý hareketini volant kasnaðýndan alýr ve pervaneyi -devirdaim pompasýný- þarj dinamosunu çalýþtýrýr. Kayýþ koparsa vantilatör pervanesi - devirdaim pompasý ve þarj dinamosu hareket.
ÞARJ SÝSTEMÝ
Þarj sistemi, motor çalýþmaya baþladýðý andan itibaren aracýn elektrik ihtiyacýný karþýlar ve aküyü þarj eder.
Þarj sisteminin parçalarý:
alternatör,
konjektör (regülatör),
þarj lambasý,
vantilatör kayýþýdýr.
Alternatör, krank mili kasnaðýndan vantilatör kayýþý ile aldýðý mekanik enerjiyi elektrik enerjisine çevirir. Bazý araçlarda alternatör deðil, þarj dinamosu bulunur.
Konjektör (regülatör), alternatörün ürettiði elektriðin volt ve akýmýný ayarlar. Aracýn devri arttýkça alternatörden çýkan akým ve voltajý ayarlar, tesisata ve aküye gönderir.
Þarj lambasý, þarj sisteminin çalýþmadýðýný ikaz eder. Yani alternatör, konjektör vs. arýzasýný belirtir.
Bir araç için gerekli elektrik enerjisini þarj sistemi saðlar.
Akü, motor çalýþmazken ýþýk ve özel elektrikli alýcýlatrý besler.
Vantilatör kayýþý çok sýký ise alternatör yataklarý bozulabilir.
Vantilatör kayýþýnýn koptuðu "ilk olarak" þarj ikaz lambasýndan anlaþýlýr.
Motor çalýþýrken ayaðýmýzý gaz pedalýndan çekince far ýþýklarý zayýflýyorsa akü zayýflamýþ olabilir.
Motor çalýþtýðý halde þarj ikaz lambasý yanýyorsa vantilatör kayýþý gevþek olabilir ya da alternatör kablo baðlantýlarý gevþek veya alternatör kömürü aþýnmýþ olabilir.
Aracýn durdurulup kontaðýn hemen kapatýlmasý gereken hallerden bazýlarý:
- Þarj ikaz lambasýnýn yanmasý.
- Motordan ani bir sarsýntý ya da ses gelmesi.
- Yað lambalarýnýn yanmasýdýr.
Konjektör ayarý bozuksa akünün su kaybý çok olur.
Araçta ampuller sýk sýk patlýyorsa veya akü su kaybý fazlaysa veya konjektör arýzalý olabilir.
Marþa basýlýp motor çalýþtýðýnda þarj ikaz lambasý sönmelidir.
AYDINLATMA VE ÝKAZ SÝSTEMÝ
Aydýnlatma sisteminde, sigortalar, kablolar, farlar, park lambasý, sis lambasý, plaka lambasý, gösterge lambasý, iç aydýnlatma lambasý, bagaj aydýnlatma lambasý, gibi lambalar vardýr.
Ýkaz sisteminde, sinyaller, fren ikaz lambalarý, geri vites lambasý, korna bulunur.
Her elektrik elemaný gibi araçlarda bulunan aydýnlatma ve ikaz sistemi gibi elektrikli devrelerde de:
akü, kablolar, kablo baðlantýlarý, sigortalar, açma kapama düðmeleri ya da kollarý, ve alýcý olarak da ampuller bulunmaktadýr.
Bu sistemlerin en önemli arýzalarý:
kýsa devre,
kablo kopukluðu,
akü bitmesi,
akü kutup baþý oksitlenmesi veya akü kutup baþý gevþekliði,
ampul yanmasý,
sigorta atmasý,
anahtarlarýn arýzalanmasýdýr.
Fren müþiri ikaz sisteminin bir parçasýdýr.
Farlardan bir kýsmý ya da hiçbiriyanmýyorsa, sigortasý atýk olabilir.
Flaþör arýzalanýnca sinyal lambasý yanmaz.
Sigortalar atýksa bunun yerine ayný amperde sigorta takýlýr.
Far anahtarý bozuksa farlar yanmaz.
Isý göstergesi çalýþmýyorsa, ýsý göstergesi müþiri arýzalý olabilir.
Aracýn fren lambalarý yanmýyorsa, fren müþiri arýzalý olabilir.
Fren lambalarýndan biri yanmýyorsa, yanmayan lambanýn ampulu yanmýþ olabilir.
Farlarýn bakýmý yapýlýrken, far ayarý yapýlýr.
Farlardan biri sönük yanýyorsa far kablo baðlantýsý gevþemiþ veya paslanmýþ olabilir.
Sigortanýn görevi, kýsa devre olduðunda sistemi korumaktýr.
GÜÇ AKTARMA ORGANLARI
Güç aktarma organlarý sýrasýyla:
Debriyaj, vites kutusu, þaft, diferansiyel, akslar, tekerleklerdir.
Difarensiyelin görevi, gücü arttýrmak, kendine gelen hareketi 90 derece kýrýp akslar yardýmýyla tekerleklere iletmek, virajlarda içteki tekerleði az, dýþtakini fazla döndürerek kolay ve rahat viraj almayý temin etmektir.
Kavrama (debriyaj) motorla vites kutusu arasýndaki irtibatý keserek vites deðiþtirme olanaðý saðlayan aktarma organýdýr.
Akslar, diferansiyelin hareketini tekerleklere iletirler.
Vites kutusu, aracýn hýzýný ve gücünü ayarlar.
Araç hareket halindeyken ayaðýmýz debriyaj pedalý üzerinde devamlý durursa debriyaj balatasý aþýnýr.
Aracýn ilk çalýþmasý esnasýnda bir miktar gaz verildikten sonra debriyaj pedalýna sonuna kadar basmanýn faydasý vardýr.
Debriyaj balatasý yaðlanýrsa debriyaj kaçýrýr. Debriyaj teli koparsa araç vitese geçmez.
Vites deðiþtirirken debriyaj pedalýna basýlýr.
Araç geri vitese takýlmak istendiðinde takýlmýyorsa, debriyaj pedalýndan ayak çekilip yeniden basýlýr.
Aktarma organlarýnda yað olarak, diþli yaðý kullanýlýr.
Vites deðiþtirirken ses geliyorsa, debriyaja tam basýlmamýþtýr.
Ani ve sert duruþ kalkýþ yapmak debriyaj balatasýný sýyýrabilir.
Vites kutusu bakýmý yapýlýrken yaða ve yað kaçaðýna dikkat edilir.
LASTÝKLER
Lastiklerin yeri, her altý ayda bir ya da her 10.000 km'de yer deðiþtirilerek aþýnmalar denklenmelidir.
Lastiklerdeki aðýrlýk dengesinin bozukluðu demek olan balans oluþursa araçta titreþim oluþur. Bu titreþimler en çok direksiyon simidinde hissedilir.
Lastik deðiþtirilirken kriko takýlýnca el freni çekili olmalýdýr.
Lastiklere normalden az hava basýlýrsa lastikler sürekli olarak ortadan aþýnýrlar ve araç titrer. Aracýn lastikleri araca binileceði zaman kontrol edilir.
Dubleks lastik iç lastiði olmayan lastiktir.
Karlý havalarda zincir çekici tekerlerin ikisine de takýlýr.
Isýnmadan dolayý lastik hava basýncý artmýþsa hiçbirþey yapýlamaz.
Latiklerin üzerindeki rakamlar lastik ebatlerýný belirtir.
Bir tekere dubleks, diðer tekere þamyelli lastik takýlýrsa araç bir tarafa çeker.
Bijonlarýn temizliði kuru bezle yapýlýr.
Baþarýnýz Ödüllendirilir